บทความโดย
นพ.อาสาฬห์ โชติพันธุ์วิทยากุล
แพทย์เฉพาะทางระบบทางเดินอาหารและตับ
โรงพยาบาลวิชัยเวชฯ อ้อมน้อย
ลำไส้แปรปรวน (Irritable Bowel Syndrome: IBS) คืออะไร?
โรคลำไส้แปรปรวน หรือ IBS (Irritable Bowel Syndrome) เป็นภาวะที่ลำไส้ทำงานผิดปกติ โดยไม่มีการอักเสบหรือพบพยาธิสภาพชัดเจนจากการตรวจ เช่น ส่องกล้องหรือเอกซเรย์ ผู้ป่วยมักมีอาการเรื้อรัง เช่น ปวดท้อง ท้องเสีย ท้องผูก หรือสลับกัน โดยไม่มีสาเหตุชัดเจน และสัมพันธ์กับความเครียดหรือการกินอาหารบางชนิด
สาเหตุของโรคลำไส้แปรปรวน
แม้จะยังไม่ทราบสาเหตุที่แน่ชัด แต่ปัจจัยที่เกี่ยวข้องมีดังนี้:
- การสื่อสารผิดปกติระหว่างสมองและลำไส้ (Brain-Gut Axis)
- ความเครียด วิตกกังวล ซึมเศร้า
- ความไวของลำไส้ต่อสิ่งกระตุ้น เช่น อาหาร หรือฮอร์โมน
- การเคลื่อนไหวของลำไส้ที่ผิดปกติ
- การติดเชื้อระบบทางเดินอาหารในอดีต
อาการของลำไส้แปรปรวน
ผู้ป่วยแต่ละรายอาจมีอาการแตกต่างกัน แต่อาการที่พบบ่อย ได้แก่:
-ปวดท้องเรื้อรัง
มักบรรเทาเมื่อถ่ายอุจจาระ อาจปวดแบบบีบ ๆ หรือแน่นท้อง
-ท้องเสียหรือท้องผูก
บางรายอาจมีลักษณะสลับกันระหว่างท้องเสียกับท้องผูก
-ท้องอืด แน่นท้อง
รู้สึกไม่สบายหลังรับประทานอาหาร หรือมีแก๊สมากผิดปกติ
-อาการอื่นร่วมด้วย
เช่น คลื่นไส้ จุกเสียด หงุดหงิด นอนไม่หลับ เหนื่อยล้า วิตกกังวล
วิธีวินิจฉัยโรคลำไส้แปรปรวน
IBS เป็นโรคที่วินิจฉัยจากประวัติและอาการ โดยแพทย์จะใช้เกณฑ์ Rome IV ประกอบ:
- มีอาการปวดท้องอย่างน้อย 1 วันต่อสัปดาห์ในช่วง 3 เดือนที่ผ่านมา
- อาการดีขึ้นหลังถ่ายอุจจาระ หรือมีการเปลี่ยนแปลงของความถี่หรือรูปร่างของอุจจาระ
ต้องแยกจากโรคอื่น เช่น:
- โรคลำไส้อักเสบ (IBD)
- มะเร็งลำไส้ใหญ่
- การติดเชื้อทางเดินอาหาร
- แพ้อาหารบางชนิด (Food intolerance)
หากมีอาการผิดปกติ เช่น น้ำหนักลด อาเจียนเรื้อรัง ถ่ายเป็นเลือด หรือมีประวัติมะเร็งในครอบครัว ควรตรวจเพิ่มเติม เช่น ส่องกล้องลำไส้ใหญ่ หรืออัลตราซาวด์
วิธีรักษาโรคลำไส้แปรปรวน
- ปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิต
- นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ
- ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
- ฝึกสมาธิหรือโยคะเพื่อคลายเครียด
- ปรับอาหาร (Dietary Modification)
- ลดอาหารที่มี FODMAPs (หมักง่ายในลำไส้): นมวัว หัวหอม กระเทียม ถั่ว แป้งบางชนิด
- กินอาหารย่อยง่าย หลีกเลี่ยงของทอด แอลกอฮอล์ และคาเฟอีน
- แนะนำปรึกษานักโภชนาการเฉพาะทาง
- ใช้ยาในกรณีจำเป็น
- ยาแก้ปวดท้อง ยาคลายกล้ามเนื้อลำไส้
- ยาระบายหรือยาหยุดถ่ายตามอาการ
- ยาต้านซึมเศร้าขนาดต่ำ สำหรับผู้มีอาการทางอารมณ์ร่วม
- การรักษาทางเลือก
- การใช้โปรไบโอติก (Probiotics)
- การบำบัดพฤติกรรมทางปัญญา (CBT)
อาหารที่ควรกินและควรเลี่ยง
| อาหารแนะนำ | อาหารที่ควรหลีกเลี่ยง |
| ข้าวกล้อง ข้าวโอ๊ต | นมวัว แลคโตสสูง |
| ปลา เนื้อไม่ติดมัน | เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ |
| กล้วย ส้ม แอปเปิล | ผักดิบ กระเทียม หัวหอม |
| น้ำเปล่า | ชา กาแฟ น้ำอัดลม |
กลุ่มเสี่ยงและคำแนะนำเพิ่มเติม
- เพศหญิงพบได้มากกว่าชาย
- ผู้ที่มีความเครียดหรือความผิดปกติทางอารมณ์
- ผู้ที่มีประวัติการติดเชื้อในลำไส้มาก่อน
หากอาการรบกวนการใช้ชีวิตประจำวัน แนะนำให้พบแพทย์เฉพาะทางระบบทางเดินอาหารเพื่อวินิจฉัยอย่างแม่นยำ
แบบประเมินเบื้องต้น: คุณเสี่ยงเป็น IBS หรือไม่?
- ปวดท้องเรื้อรังเกิน 3 เดือน
- ท้องเสีย/ท้องผูกเรื้อรังโดยไม่ทราบสาเหตุ
- อาการดีขึ้นหลังถ่ายอุจจาระ
- มีอาการกำเริบเมื่อเครียดหรือกินอาหารบางชนิด
หากมี 2 ข้อขึ้นไป ควรปรึกษาแพทย์
FAQ: คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับลำไส้แปรปรวน
Q: IBS หายขาดไหม?
A: เป็นภาวะเรื้อรังที่อาจไม่หายขาด แต่สามารถควบคุมได้ด้วยการดูแลตนเองและพบแพทย์
Q: IBS กับความเครียดเกี่ยวกันไหม?
A: เกี่ยวข้องโดยตรง เพราะระบบประสาทที่ควบคุมลำไส้ไวต่อความเครียด
Q: เป็น IBS ต้องส่องกล้องไหม?
A: ไม่จำเป็นทุกราย ยกเว้นมีสัญญาณอันตรายหรืออาการผิดปกติอื่น ๆ
บทความแนะนำที่เกี่ยวข้อง
- ปวดท้องบิดเกร็งเป็นพัก ๆ ท้องเสียบ่อย อันตรายไหม? วิธีแก้ที่ควรรู้
- ส่องกล้องลำไส้ใหญ่ ส่องเพื่ออะไร? ใครบ้างควรตรวจ?
รักษาโรคลำไส้แปรปรวนที่ไหนดี?
ศูนย์ระบบทางเดินอาหารและตับ โรงพยาบาลวิชัยเวชฯ อ้อมน้อย ให้บริการตรวจวินิจฉัยโรคทางเดินอาหารแบบครบวงจร โดยทีมแพทย์เฉพาะทาง พร้อมอุปกรณ์ส่องกล้องและเครื่องมือทันสมัย
-ใกล้พุทธมณฑล หนองแขม อ้อมน้อย ไม่ต้องเดินทางเข้าเมือง
-นัดหมายแพทย์เฉพาะทางได้ทุกวัน
ดูข้อมูลคลินิกและนัดหมายแพทย์เฉพาะทางได้ที่นี่
คลินิกทางเดินอาหารและตับ รพ.วิชัยเวชฯ อ้อมน้อย
โทร: 02-441-7899 หรือ1792
แผนที่: ใกล้พุทธมณฑล – หนองแขม – อ้อมน้อย
นัดหมายออนไลน์: Line
