บทความโดย
นพ.ชินะภัทร์ วุฒิวณิชย์
แพทย์เฉพาะทางศัลยกรรมหลอดเลือด
เมื่อพูดถึงโรคไตเรื้อรังระยะสุดท้าย (ESRD) การฟอกไตถือเป็นการรักษาที่ช่วยให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตใกล้เคียงปกติมากที่สุด แต่การฟอกไตด้วยเครื่อง (Hemodialysis) จำเป็นต้องมี “เส้นฟอกไต” ซึ่งเป็นเส้นเลือดพิเศษที่รองรับการไหลเวียนของเลือดจำนวนมาก เส้นฟอกไตจึงเปรียบเสมือน “ทางด่วน” ที่ช่วยให้การล้างของเสียผ่านเครื่องฟอกเลือดเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ
เส้นฟอกไต คืออะไร?
เส้นฟอกไต (Vascular access for hemodialysis) คือ การสร้างเส้นทางให้เลือดออกจากร่างกาย ผ่านเข้าสู่เครื่องฟอกเลือด และกลับเข้าร่างกายได้อย่างปลอดภัยและรวดเร็ว โดยการสร้างเส้นฟอกไตนี้มักทำที่แขน หรือในบางกรณีอาจใช้สายฟอกเลือดที่คอหรือหน้าอก
การทำเส้นฟอกไตมีความสำคัญเพราะหลอดเลือดตามธรรมชาติในร่างกายส่วนใหญ่เล็กและบอบบาง ไม่สามารถทนต่อการเจาะซ้ำ ๆ เพื่อฟอกเลือดหลายครั้งต่อสัปดาห์ได้ จึงจำเป็นต้องสร้างเส้นเลือดให้แข็งแรงหรือใช้วิธีพิเศษเพื่อรองรับการฟอกไตในระยะยาว
ทำไมต้องทำเส้นฟอกไต?
-เพื่อการฟอกเลือดที่มีประสิทธิภาพ
- การฟอกเลือดต้องใช้เลือดไหลผ่านเครื่องปริมาณมาก (~300-400 ml/min) การทำเส้นฟอกไตช่วยให้ได้อัตราการไหลเวียนที่เพียงพอ ทำให้ฟอกเลือดได้ดีขึ้น ลดอาการบวม คัน เหนื่อย หรือหัวใจทำงานหนัก
-ลดปัญหาหลอดเลือดพัง
- หากใช้การแทงเข็มฟอกไตในเส้นเลือดปกติ จะทำให้เส้นเลือดเสื่อมเร็ว บวม หรือแข็งตัว จนใช้งานไม่ได้ การทำเส้นฟอกไตช่วยยืดอายุหลอดเลือดและลดภาวะแทรกซ้อน
– ลดความเสี่ยงการติดเชื้อ
- เส้นฟอกไตที่ทำอย่างถูกวิธี โดยเฉพาะ AV fistula จะมีโอกาสติดเชื้อต่ำกว่า เมื่อเทียบกับการใส่สายฟอกเลือดชั่วคราว
เส้นฟอกไต ใช้งานได้นานแค่ไหน?
เส้นฟอกไตแบ่งหลัก ๆ ได้เป็น 3 ประเภท ตามลักษณะการทำและการใช้งาน:
1.AV Fistula (ใช้หลอดเลือดของผู้ป่วยเอง)
- คือการผ่าตัดเชื่อมต่อหลอดเลือดแดงกับหลอดเลือดดำในแขน
- ทำให้หลอดเลือดขยายตัวและแข็งแรง สามารถรองรับเข็มฟอกไตได้
- อายุการใช้งานนานที่สุด (5-7 ปีหรือมากกว่า), ความเสี่ยงติดเชื้อต่ำ
- ข้อจำกัด ต้องรอ 4-8 สัปดาห์ให้หลอดเลือดขยายตัวก่อนเริ่มใช้ฟอกไต
2.AV Graft (ใช้หลอดเลือดเทียม)
- ใช้หลอดเลือดแดงเชื่อมระหว่างหลอดเลือดแดงกับหลอดเลือดดำ
- แนะนำทำในผู้ที่หลอดเลือดของตัวเองไม่เหมาะสำหรับ AV Fistula
- ข้อจำกัด: อายุการใช้งานสั้นกว่า (โดยเฉลี่ย 1-3 ปี), และเสี่ยงตีบตันมากกว่า
3.Double Lumen Catheter (สายฟอกเลือดชั่วคราว)
- สายฟอกเลือดชั่วคราว มักใส่เข้าหลอดเลือดดำบริเวณคอหรือขาหนีบ
- ใช้ฟอกไตได้ทันที เหมาะสำหรับกรณีฉุกเฉิน
- ข้อจำกัด: แนะนำให้ใช้ในระยะสั้นไม่เกิน 2-4 สัปดาห์ เนื่องจากมีความเสี่ยงติดเชื้อสูง
4.Tunnelled Cuffed Catheter/ Permanent Catheter (สายฟอกเลือดชนิดกึ่งถาวร)
- สายฟอกเลือดชนิดกึ่งถาวร มักใส่เข้าหลอดเลือดดำบริเวณคอ โดยหายสายจะโผล่จากผิวหนังบริเวณหน้าอก
- ใช้ฟอกไตได้ทันที เหมาะสำหรับกรณีฉุกเฉิน
- อายุการใช้งานได้นาน 3-5 ปี มีโอกาสติดเชื้อต่ำ
อ่านเพิ่มเติม เส้นฟอกไต มีกี่แบบ ต่างกันยังไง
การดูแลหลังทำเส้นฟอกไต
- หลีกเลี่ยงการยกของหนัก หรือกดทับบริเวณแขนที่ทำเส้น
- อย่าวัดความดันหรือเจาะเลือดที่แขนข้างนั้น
- สังเกตอาการผิดปกติ เช่น แผลบวม แดง ร้อน หรือมีเลือดซึม ต้องพบแพทย์ทันที
อ่านเพิ่มเติม
-เส้นฟอกไตตีบตัน อันตรายถึงชีวิต
-การดูแลเส้นฟอกไต ลดเสี่ยงตีบตัน ให้อยู่ได้นาน
FAQ: คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับเส้นฟอกไต
Q: ทำเส้นฟอกไตเจ็บไหม?
A: เป็นการผ่าตัดเล็ก ใช้ยาชาเฉพาะที่ อาจรู้สึกตึงหรือปวดบ้างช่วงแรก แต่ส่วนใหญ่ฟื้นตัวไว
Q: ถ้าเส้นฟอกไตตีบหรือตัน ต้องทำยังไง?
A: แพทย์อาจพิจารณาทำบอลลูนขยาย (Angioplasty) หรือเปลี่ยนตำแหน่งทำเส้นใหม่
Q: หลังทำเส้นฟอกไต ใช้ชีวิตได้ปกติไหม?
A: ส่วนใหญ่สามารถใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติ เพียงแต่ต้องระวังไม่ให้กระทบกระเทือน
ตรวจประเมินเส้นฟอกไตกับแพทย์เฉพาะทาง
หากคุณหรือคนใกล้ตัวเป็นโรคไตวายเรื้อรัง และกำลังวางแผนฟอกไต ศูนย์อายุรกรรม 24 ชั่วโมง โรงพยาบาลวิชัยเวชฯ อ้อมน้อย พร้อมให้คำปรึกษาโดยแพทย์โรคไตและศัลยแพทย์หลอดเลือด ช่วยวางแผนเลือกเส้นฟอกไตที่เหมาะสม ป้องกันภาวะแทรกซ้อนระยะยาว
ศูนย์อายุรกรรม 24 ชั่วโมง
โรงพยาบาลวิชัยเวชฯ อ้อมน้อย
โทร: 02-441-7899 หรือ1792
แผนที่: ใกล้พุทธมณฑล – หนองแขม – อ้อมน้อย
นัดหมายออนไลน์: Line
